Zoektocht naar fiscaal-juridische identiteit Oudedagsverplichting
Geplaatst op: 04-01-2023, 09:16:12
Bij het uitfaseren van pensioen in eigen beheer koos ongeveer 36% van de dga’s ervoor om het pensioen om te zetten in een Oudedagsverplichting (ODV). Dat zijn er ruim 50.000 en dat kon tot en met 2019. Veelal is daarbij de fiscale balanswaarde van het pensioen fiscaal geruisloos omgezet. Zo’n nieuwe rechtsfiguur is weliswaar in grote mate verwant aan de lijfrente maar zorgt in de praktijk nog steeds voor nadere interpretaties en aanvullende standpunten.
Informatieformulier te laat of onvolledig
Voor een fiscaal gefaciliteerde overgang moest tijdig een juist en volledig ingevuld informatieformulier naar de Belastingdienst worden gestuurd. De wettelijke termijn daarvoor was één maand na het omzetten in een ODV. De partner of ex-partner moest dat formulier medeondertekenen. In de praktijk bleek dat informatieformulieren niet of te laat dan wel onvolledig zijn aangeleverd. Dat zou formeel als gevolg hebben dat de waarde in het economisch verkeer van de pensioenaanspraak belast zou worden met 20% revisierente.
In een besluit van 31 maart 2020 heeft de staatssecretaris met gebruik van de hardheidsclausule de termijn opgerekt naar 1 jaar na het omzettingsmoment. Overigens geldt dit ook als gekozen was voor afkoop. Alle informatieformulieren zouden dus uiterlijk op 31 december 2020 bij de Belastingdienst moeten liggen.
Als in de aangifte vennootschapsbelasting een ODV wordt vermeld, dan zal de inspecteur nagaan of het formulier ook is ingestuurd. Als de Belastingdienst dan constateert dat het formulier ontbreekt, dan is er nog een derde kans om het verzuim te herstellen, binnen zes weken. En als de medeondertekening van de partner ontbreekt dan geeft de inspecteur een (ruimere) termijn van ten minste zes weken.
Omzetten in lijfrente
De ODV moet uiterlijk 2 maanden na ingang van de AOW gaan uitkeren voor een duur van 20 jaar. Daar komen maximaal 5 jaren bij naargelang de ODV al eerder met uitkeren begint. Jaarlijks vindt een kleine aanpassing van de uitkering plaats, afhankelijk van het gemiddelde u-rendement in het voorgaande jaar.
De ODV kan geheel of gedeeltelijk fiscaal geruisloos worden omgezet in een lijfrente volgens de eisen van de Wet IB 2001. Dat kan bij een verzekeraar, een bank of beleggingsinstelling als het de wens is om het kapitaal te laten beleggen. Ook een beleggingslijfrente is immers een fiscaal gefaciliteerde optie, in zowel de opbouwfase als uitkeringsfase.
Afstorten van de ODV in een lijfrente mocht alleen als de uiterste ingangsdatum van een IB-2001-lijfrente nog niet was bereikt. In de praktijk kan dat voor 72-plussers een belemmering zijn om de BV op te heffen als de ODV eigenlijk de enige activiteit is maar de BV er verplicht mee blijft zitten tot ten minste de 85-jarige leeftijd van de dga, wanneer die 20 jaar lang een AOW-uitkering heeft gehad.
Gelukkig is er eindelijk een besluit gekomen op 22 juni 2022, waarin alsnog wordt goedgekeurd dat de ODV ook na 5 jaar na het bereiken van de AOW-leeftijd kan worden omgezet in een lijfrente. Er hoeft zelfs geen goedkeuring te worden gevraagd aan de Belastingdienst want in het Belastingplan 2023 wordt deze mogelijkheid wettelijk geregeld. De reeds verstreken (uitkerings)jaren sinds AOW-ingangsdatum mogen worden afgetrokken van de fiscaal vereiste 20 jaar uitkeringsduur.
Goedkeuring van de Belastingdienst blijft nog wél nodig als er een dekkingstekort is en niet de gehele ODV kan worden afgestort. Net als bij dga-pensioen is er op het moment van ingang van de termijnen nog een extra fiscale mogelijkheid om de ODV gedeeltelijk te kunnen prijsgeven in situatie van onderdekking. (Zie het pensioenbesluit van 18 maart 2013, BLKB 2013/27M).
Let op: Het zal in de praktijk zo zijn dat bij lijfrenterekeningen of – verzekeringen het soms nog niet mogelijk is om te kunnen afstorten als de AOW langer dan 5 jaar geleden al is ingegaan. Er zijn zelfs bancaire lijfrenteaanbieders die alleen voor de opbouwfase een rekening willen afsluiten, waardoor je voor het vervolg in de uitkeringsfase verplicht moet overstappen naar een andere lijfrenteaanbieder.
Nabestaandelijfrente na overlijden ODV-gerechtigde?
Als de ODV-gerechtigde overlijdt en de aanspraak zit in de opbouwfase, dan gaat voor de erfgenaam de ODV-uitkering in uiterlijk 12 maanden na het overlijden. Als de ODV-gerechtigde na ingang van de ODV-termijnen overlijdt, gaan de resterende uitkeringen over op de erfgenaam of erfgenamen. Iedere erfgenaam mag zelfstandig beslissen of hij zijn aandeel wil laten uitkeren als ODV of misschien toch kiezen voor afstorting in een lijfrente.
De Belastingdienst heeft voor deze situatie geoordeeld dat het niet mogelijk is om een nabestaandenlijfrente voor zichzelf aan te kopen. Naar de letter van de wet is dat een juiste interpretatie: een nabestaandenlijfrente gaat namelijk in na het overlijden van de belastingplichtige die een lijfrente heeft afgesloten. Dat is hier niet het geval. De erfgenaam kan wél een tijdelijke of levenslange oudedagslijfrente aankopen en dan kunnen de uitkeringen (veel) later ingaan. (V&A 20-008, dd. 20-05-2022). Het is niet mogelijk om direct ingaande tijdelijke (nabestaandelijfrente-) uitkeringen te bedingen met een duur vanaf 5 jaar.
ODV-uitkeringsperiode aanpassen aan AOW-leeftijd
In de overeenkomsten die tussen juli 2017 en december 2019 zijn opgesteld bij het omzetten van dga-pensioen in een ODV, zal de AOW-leeftijd zijn genoemd zoals deze naar verwachting zou gelden volgens de laatste inzichten.
Daarbij kon men niet weten dat per 1 januari 2020 de Wet Temporisering verhoging AOW-leeftijd in werking trad. Voor sommige ODV-gerechtigden betekende dit dat de AOW-ingangsdatum enkele maanden eerder komt. Fiscaal is het toegestaan om de uitkeringsperiode alsnog eenmalig daarop aan te passen. Dat kan tussentijds of op de uitkeringsverjaardag en het bedrag wordt dan herrekend. Soms zal het niet nodig zijn om de (resterende) uitkeringsperiode aan te passen omdat naar keuze mag worden afgerond op hele jaren.
Oprenting
Artikel 12.3a van de Uitvoeringsregeling Loonbelasting schrijft voor dat de ODV moet worden opgerent met de gemiddelde marktrente van het voorgaande kalanderjaar. Oprenting vindt plaats per omzettingsverjaardag (opbouwfase) dan wel per de uitkeringsverjaardag. Als de uitkering niet aanvangt per 1 januari dient dus jaarlijks een gewogen gemiddelde u-rendement te worden gehanteerd. De herrekening van de uitkering vindt dan eveneens plaats in de loop van het kalenderjaar, nadat de oprenting is verwerkt en het ODV-saldo wordt gedeeld door de resterende uitkeringstermijn. In de praktijk komt regelmatig voor dat achteraf uitkeringen moeten worden gecorrigeerd als de uitkeringsverjaardag is verstreken zonder oprenting en herrekening.
Sinds 2019 is het rekenkundig gemiddelde u-rendement negatief en dat houdt in dat vanaf 2020 de ODV-oprenting negatief is. Omdat in 2021 de rentemaatstaf -0,410 bedroeg, is er over 2022 sprake van een aanzienlijke vrijval. Voor 2023 is er weer een positieve marktrente omdat het gemiddelde u-rendement over 2022 hard gestegen is, naar 0,7%.
Tien procent afkoop
Per 1 juli 2023 is de inwerkingtreding voorzien van de uitkering van een bedrag ineens. Op ingangsdatum van een pensioen of lijfrente mag maximaal 10% van de waarde van de oudedagsvoorziening worden afgekocht zonder fiscale sanctie. Die mogelijkheid geldt ook voor dga-pensioen en lijfrenten in eigen beheer, maar niet voor de ODV. Als de wens of financiële behoefte bestaat om van de afkoopfaciliteit gebruik te maken, dan moet de ODV eerst worden omgezet in een lijfrente bij een financiële instelling.
Tot slot
Er is bij de uitfasering van pensioen in eigen beheer gekozen voor een omzettingsmogelijkheid in de ODV als nieuwe rechtsfiguur. Ook al heeft deze veel gelijkenis met de bancaire lijfrente, de ODV is nog op zoek naar een eigen fiscaal-juridische identiteit waar de praktijk een weg in moet vinden.
Bron: blog van 3 januari 2023 van Theo Willemssen, pensioenfiscalist verbonden Fiscount, op www.accountancyvanmorgen.nl